Cafer Seydahmet. Millet. 1917. No. 65. Sentâbr 19.
Rusiye tarihte yaşamadığı daqiqalarda sarsılıyur… Her kün degil, her saat bile Rusiye tarihine yeñi matemler, accı felâketler qayd ediyur…
Üç senelik muharebeniñ eñ ziyade cehennemiy alevlerini yükselttigi Rusiye ve büyük tufannıñ qara dumanları arasında kün künden çaresizleşiyur. Hudutlarda yeñi ağır felâketler yaşattıqça tışta degil, içeride bile hükümetin hakimiyete, onuñ bütün felâketlerden selâmete çıqacağına olan iman eksiliyur, onuñ istiqbalinden ümüt kesiliyur!
Üç senelik muharebeniñ eñ ziyade cehennemiy alevlerini yükselttigi Rusiye ve büyük tufannıñ qara dumanları arasında kün künden çaresizleşiyur. Hudutlarda yeñi ağır felâketler yaşattıqça tışta degil, içeride bile hükümetin hakimiyete, onuñ bütün felâketlerden selâmete çıqacağına olan iman eksiliyur, onuñ istiqbalinden ümüt kesiliyur! Bu ümütsizlik ziyadeleştikçe, zaten kün künden artan masraflar ile qıymetini ğayıp eden “para”mız bir derece daha qolaylıq ile, tezlikle üç-dört kapikke doğru tüşüyur. Ve bunuñ neticesi olaraq tış memleketlerle olan iqtisadiy münasebatımız tamamı ile kesildigi kibi, içte de mallar kömüliyur. Bazarlardaki erzaq buhranı da artıqça artıyur…
Hayat-ı iqtisadiyesi ancaq qurumış ölü iskeletine benzeyen Rusiyeniñ hayat-ı siyasiyesi ondan da zayıf, ondan da ümütsiz… Genç ve hür Rusiye, bütün felâketlerin hududın zayıflığından doğduğı, ordunıñ aciziyle yükseldigini añladı ve bütün varlığı ile onu qaviy süngüli, sarsılmaz, âzimli yapmaya çalıştı…
Rusiyeniñ eñ vicdanlı, eñ haqiqiy evlâtları askeriy canlı sözleriyle, topraqları öperek cesaretlendirdiler. Lâkin bütün o ğayretler, o fedakârlıqlar asırlardan beri tüşünilmemiş, hazırlanılmamış Rusiyeyi canlandıramadı…
Ordunıñ sağlığından ziyade hastalığı o derece arttı ki, Rusiyeniñ eñ qaviy istihkamlarına malik olup “ekinci Verden” namı ile añılan Riga bile kimseniñ ümüt etmedigi qadar qolaylıq ile düşman eline keçti…
Ordunıñ sağlığından ziyade hastalığı o derece arttı ki, Rusiyeniñ eñ qaviy istihkamlarına malik olup “ekinci Verden” namı ile añılan Riga bile kimseniñ ümüt etmedigi qadar qolaylıq ile düşman eline keçti… Şimal hududımızın bu eñ qaviy noqtasını müdafaa edememekligimiz siyasiy mahfilde yeñi bir “qara haberi” de canlandırmaya başladı ki, o da nemse süngüsiniñ egilmeyecegine inanan İsveçin de Rusiyeye qarşı çıqması ihtimalıdır.
Her kün bir parça daha Rusiye hükümetle arası açılan Finlândiyanıñ da bu meseleyi nasıl qarşılayacağını bilmem, şüphe edilirmi?
Rusiyeniñ Baltıq sevahilinden mahrumiyeti qorqusını canlandıran bu haber Rusiyeyi düvel-i muazzama derecesinden suqut ettirecek neticeler doğuracaqtır.
Kooperativ syezdinde ministr Prokopoviçin itiraf, Petrograddaki ministrlerin ise tekzip ettikleri “Rusiye hesabına sulh”ı canlandıracaqtır… Çünki biz o dereceyi bulursaq, haqiqiy siyaset prensibi ile hareket eden İngiltere bizden hiç bir fayda beklenilmedigine iman ettigi daqiqada, şüphe yoq ki, o da bizim muqavelelerimizi kâgıt sepetine atacaqtır…
İşte bu memleketin bu qadar qorqulı felâketlerle halı, istiqbali temelinden sarsıldığı daqiqalarda Kiyevde sentâbrin sekizinden on beşine qadar Rusiyede yaşayan ve şimdiye qadar “mahküm milletler” de yere atılan hükümet, devlet siyasetine degil, kendi ömürlerine bile tesirli olmayan gürciler, latışlar, estoniyetsler, belaruslar, qazaqlar, ukrayinisler, yehudiler, müslümanlar… ve saireleri toplanaraq, vatan tehlükesine qarşı uzun gecelerle söyleştiler, tüşündiler ve memleketin necatı içün bir çoq qararlar verdiler.
Rusiye felâketlerinden, ruslardan qat-qat zarar kören, milyonlarca evlâdını qurban veren ocaqları, yurtları yağma edilen, düşman ile qarşı qarşıya, köküs köküse yaşayan o milletler artıq kendileriniñ ve memleketin qadrine her kes qadar, her kesten ziyade hakim olduqlarını bütün cihana ilân ediyur ve onu yaşatmaya qarar verdiler.
Kiyev milletler syezdiniñ eñ canlı qararları – her milletin hakimiyetini teminiyle onu merkeze ezdirmeyecek yekâne şekil-i hükümet olan federasyaya müstenit halq cumhüriyetiniñ ilânı, ordunıñ milliyet esası ile qurularaq, her milletin hürriyet-i merkezlerine, komitelerine merbut olması; ve yine o komiteler vastası ile bütün memleketin idaresiniñ yoluna qoyulması; Sulh Kongressinde kendi qararlarına tesir edilecek milletlerin vekilleriniñ bulundırılması; Sulh Kongressiniñ beynelmilel muqavele ile her memlekette yaşayan milletlerin diniy, milliy, huquqiy, her türlü tarlıqlardan qurtulmalarını ahd-ı kefaletlerine almaları ve Rusiye Hariciye Nezaretinde şimdiden milletler vekilleriniñ bulunmaları ve hükümet yanında Kiyev Syezdine iştirak eden her milletten dörter vekilden qurulacaq “Milletler Şurası”nıñ teşkil edilmeleridir. Bu qararlar bir tarafta dahiliy Rusiye siyasetinde rusiyelilerin hakem olmalarını temin etmek olduğı kibi, diger taraftan da hariciy siyasette qaderleri, emelleri qurban edilekelen mahküm milletlerin bundan böyle kendi muqadderatları başında kendileriniñ bulunmaları demekti… Bu Milletler Syezdinde hükümetin vekiliniñ “Rusiyede hakem millet yoqtur!” hükmüni dahiliy, hariciy siyasette artıq Rusiyede mahküm millet qalmadı suretinde canlandırmaqtı.
Kerek Rusiyeniñ ve kerekse bütün Rusiyede yaşayan milletlerin saadetine esas olacaq bu qararların verilmesinde ve onlarıñ yaşatılmalarına bütün milletlerin ant etmelerinde Qırım, Qavkas kendi milliy vazifelerini ifa ettiler. Gönderdikleri vekilleriyle mümkün olduğı qadar kendi mahalliy huquqlarını temin ve Rusiyede yaşayan müslümanlarnıñ emellerini, hatta Filistin meselesinde bütün müslümanların hiss-i siyasiyelerini müdafaa ettiler. Faqat, Milletler Syezdindeki müslüman vekilleri hiç bir türlü bütün Rusiye Müslümanları Şurasınıñ bu qadar mühim syezdine neden qoşulmadığını añlayamadılar. Aceba, yüz milyonlıq milletlerin vekilleriniñ toplanmalarına bu büyük quvvete, bu yalñız Rusiyede degil, bütün dünyada ceditle qarşılanan siyasiy adıma Şura vekillerini göndermedigi kibi, neden otuz milyonlıq müslüman adından onu tebrik bile etmedi?
Yoqsa onlar halâ milletlerin saadetlerini, huquqlarını temini sosyal- demokratlardanmı bekleyurlar?
Yoqsa Rusiyeniñ iqtisadiy, qanuniy, siyasiy ömrüne hükm etmek emelinde bulunan “Merkez” de Petrogradda yaşamaq, onları da “Merkeziyet” politikasından ayırmayurdı?
Nasıl da olsa, Rusiyeniñ büyük felâketler arasında eñ qorqulı hallara tüştügi zaman, her millet bütün quvvetini toplayaraq eñ meşhur professorları, eñ namlı muharrirleri, huquqşınasları siyasiyeleriyle bu tufan arasında vatana qarşı yapacaqları vazifelerine ve bu künlerde kendilerini, kendi varlıqlarını, kendi milliy emellerini nasıl canlandıracaqlar…
Bunlara çare ararken, Şuranıñ Radadan davet telegramı aldığı halda bile milletlerin mahkümiyetlerini körmedikleri daqiqalarda bulunmaması, sesini eşittirmemesi küçük siyasiy bir hata degildir. Her milletin hadimleri eñ uzun yıllardan beri siyasiy çekişmelerle biri-birilerinden ayrıldıqları halda bugün birleşerek bir iman ile, bir âzimle yüksek “Milliy haq”ları etrafında toplaşıp, onu canlandırmaqçün her noqtaya hücum ettikleri ve kendileriniñ yardımcılarını aradıqları, onlar ile de birleştikleri halda nasıl oluyur da siyasiy fırqa qavğası daha doğmayan Rusiye müslümanları hadimleri az olan quvvetlerini birleştirerek, her milletin yüksek milliy ideallarını temin edecek esaslara doğru metanetle, sarsılmaz adım ile ilerilemeyurız?..
Altı aylıq Rusiye demokratiyasınıñ bildigi halda yaşatmaq istemedigi federasya prensibini Milletler Syezdi qaviy iman ile biri-birilerine sıqıy qol vererek, büyük felâketler arasında kün künden acize tüşen memleketin saadeti ve nüfuzını ğayıp eden devletin hakimiyeti namına çare-i necat olaraq bütün Rusiyeye, demokratiyaya ve hükümete ilân ediyurlar. O da tanılmazsa, yine de o hürmet edilmezse, yine de içte mahküm “millet”ler qaldırılmaq tilense, yine de o yaşatılmazsa kim bilir, kim qalır, kim yaşar, kimler hakimiyet-i siyasiye tarihinde hüküm sürerler?!.
