Noman Çelevicihan. Millet. 1917.
Millet!
“Dirileri yaşatan ölülerdir”, ölülerin asarıdır…
Bizler şanlı ecdadımızın harabeleri içindeyiz. O, ecdat ki, merd edi, adil edi, yüksek edi. Evet, büyük ecdadımızın muqaddes abideleri arasındayız. “Dirileri yaşatan ölülerdir”, ölülerin asarıdır. Bizler ölmüş dedelerimizin şan ile, şerefle qazandıqları servet-i milliyeyi hüsn-i istimale qarar verdik. Bunuñ içün de milliy tatar müzehanesi açmaya teşebbüs ettik.
Bu milliy asar-ı atiqa müessesesine bir meva olmaq üzere de, eñ muqaddes bir kâşanemiz olan Hansarayı zapt ettik… Biz ecdadımızın şan ile, şevketle etrafta bıraqtığı ne qadar asar varsa, hepsini toplayup oraya qoymaya qarar verdik.
Sanatkârlarımız sanayi-i nefiselerini , hattatlarımız nefis yazılarını, ressamlarımız tersim ettikleri ince ve nefis levhalarını, naqaşalarımız naqışlarını nasıl orada, o milliy ve mühteşem kâşanede açılan müzehaneye taqdim ediyurlarsa, alimlerimiz eski kitaplarını, erbap-i sanaatımız ellerinde bulunan tatarın mamulât-i atiqasını, siyasiylerimiz dahi şanlı ecdadımızdan qalan Timurlenglerin, Cengizlerin müessese-i siyasiyelerini oraya qoyurlar. Evet, siyasiylerimizin doğurdığı Qurultayı da onuñ içinde bulundırmaya qarar verdik. (Alğışlar). Bir zamanlarda cihannıñ her tarafında: qaralarda, deñizlerde şan ile, şevketle ve adaletle sayeban olup da bir buçuq asırdan beri mahküm ve mahbus bir halda bulunan milliy kök bayrağımızı da onuñ üzerinde dikmeye ant ettik! (Sürekli ve hararetli alğışlar).
Alimlerimiz eski kitaplarını, erbap-i sanaatımız ellerinde bulunan tatarın mamulât-i atiqasını, siyasiylerimiz dahi şanlı ecdadımızdan
qalan Timurlenglerin, Cengizlerin
müessese-i siyasiyelerini oraya qoyurlar…
Aceba, biz neden her şeyden muqaddem milliy tatar müzehanesini açmaya bu qadar acele ettik?
Çünki vatanımızın ihyasına müstait olduğımızı köstermek içün iptida milliy varlığımızı kösterecek ne qadar asar-ı medeniye ve milliyeye malik bulundığımızı isbat etmek ve bu servet-i milliyeden istifade eylemek lâzım edi. Bunuñ içün edebiyattan, sanayi-i nefiseden başlamaq kerek edi. Çünki milliy varlıqnıñ esası ancaq şiir, sanat ve edebiyattır. İşte, biz milliy varlığımızı köstermek, şanlı bir tarihe, milliy bir medeniyete, parlaq bir ananata malik olduğımızı her kese köstermek içün şiir namına, sanat ve sanaat namına, edebiyat ve ilim namına ne qadar asar-ı milliyemiz varsa, hepsini o milliy müzehanede toplayup inzar-ı umumiyeye taqdim etmek istedik.
Milletlerin medeniyette ilerilemesi içün dört merdivenden keçmesi lâzımdır ki, bunlar da edebiyat ve ilim, ticaret ve sanaat ve siyasettir. Milletler, ancaq bu dört unsur ile yaşayabilirler. Bunlardan hiç birisini digerine taqdim edemez, ederse ğayr-i tabiy olur. Ğayr-i tabiy olan bir şey ise paydar olamaz, yaşayamaz. İşte, biz bu ğayr-i tabiylikten qurtulmaq içün şanlı ecdadımız edebiyat, hüsn, şiir, bedi, sanat ve ticaret namına ne qadar asar bıraqmış ise, onların hepsini toplamaya ve hepsini (eliyle Hansaraynı köstererek) şu muqaddes kâşaneye, şu mühteşem saraya qoymaya qarar verdik… (Alğışlar).
Milliy edebiyat tesis etmek içün ecdadımızın mazideki şiirlerine, resimlerine, yazılarına, asar-ı nefisesine müracaat etmek lâzım olduğından şiir, edebiyat ve sanat erbabına rica ettik ki, ellerinde bulunan asarı şuraya ketirsinler.
Oqumaq ve kitap yazmaq içün ecdadımızın kitaplarına, levhalarına, ilime dair bütün eserlerine müracaat ile kendimizde bir mefküre doğurmaq lâzım edi. Bunuñ içün de onların fazail-i mefküresini añlamaq lâzım olduğından, ecdadımızın eserlerini tetqiq etmek vicdaniy bir borcumız edi. İşte, bunuñ içün onların ilime ait ne qadar eserleri varsa, onları da oraya toplamaya qarar verdik.
Oqumaq ve kitap yazmaq içün ecdadımızın kitaplarına, levhalarına, ilime dair bütün eserlerine müracaat ile kendimizde bir mefküre doğurmaq lâzım edi. Bunuñ içün de onların fazail-i mefküresini añlamaq lâzım olduğından, ecdadımızın eserlerini tetqiq etmek vicdaniy bir borcumız edi. İşte, bunuñ içün onların ilime ait ne qadar eserleri varsa, onları da oraya toplamaya qarar verdik.
Edebiyattan, ilimden soñra sanaat ve ticaret kelir. Çünki milletler sanatsız, ticaretsiz yaşayamazlar. Bizler milliy bir sanaat, milliy bir ticaret ihdas ve tesis etmek içün ecdadımızın eski işlerinden arayup bulacağımız esaslar lâzımdır. Eger bu esasları bulmadan işe başlarsaq, yine taqlitcilikten qurtulamayız. Vaqtı ile Qırım sanaatı Bağçasaray mamulâtı cihan medeniyette tek mümtaz bir mevqi işğal ediyurdı. Neçün tatar mamulâtı, tatar sanayı yine her yerde zarafetiyle, nefasetiyle, güzelligiyle yaşamasun, revac bulmasun? Eger sanatcılarımız, tuccarlarımız, mamulât-i milliyemiz bugünki halında qalırsa, bu millet yaşayamaz, tedricen inqıraza doğru gider ve ölür. Zira, bir millette sanaat tedenni ettikçe, sönmeye yüz tuttuqça ticaretin de ölmesi muhaqqaqtır. Biz buña meydan vermemek ve bunuñ ögüni almaq içün de çareler aradıq. Lâzım olan tedbir-i ittihaza qarar verdik. Sanaatımızı teraqqi ettirmek ve oña milliy ve zarif bir şekil vermek ve taqlitçilikten qurtulmaq içün de sanaat namına ecdadımızın bıraqtığı ne qadar eserler varsa, onları da toplayup şu kâşanede bulundırmaya qarar verdik. Eger biz sanaat ve ticaretimizi yükseltmezsek, servetimiz, servet-i milliyemiz de tedricen bitecektir. Qırımın öz serveti, öz parası Qırımda qalmalıdır ki, Qırım canlanabilsin. Qırımın mamur-abadan ve bütün manası ile medeniy ve zengin bir memleket olması içün, Qırımda yaşayan bütün milletler Qırım içün çalışmalı ve Qırım içün yaşamalıdırlar. (Alğışlar).
Edebiyattan, ilimden, sanat ve ticaretten soñra siyaset kelir. Qırımtatarnıñ siyasiyleri ahval ve zamannıñ kendilerine davet ve ihdasını mecbur ettigi milliy Qurultayı da şu tarihiy kâşaneniñ içersinde bulundırmaya qarar verdiler. Aceba, bu Qurultay neçün kerek edi? Onu yalıñız haiz olduğı tarihiy bir ehemmiyetinden içünmi qurmaq istediler? Yoqsa bir ihtiyacat-ı milliye ve siyasiye neticesi olaraqmı Qurultayı çağırmaya ve onu da bu sarayda bulundırmaya qarar verdiler?
Edebiyattan, ilimden, sanat ve ticaretten soñra siyaset kelir. Qırımtatarnıñ siyasiyleri ahval ve zamannıñ kendilerine davet ve ihdasını mecbur ettigi milliy Qurultayı da şu tarihiy kâşaneniñ içersinde bulundırmaya qarar verdiler.
Millet! Bilirsiñiz ki, eski, menfur idare her şeyimiz kibi, yüz elli sene muqaddem muessesat-ı siyasiyemizi de almıştı, heyet-i siyasiyemizi esir etmişti. Faqat, esir ve ğasp ederken, qırımlıların perişanlığından, intizamsızlığından bahs ederek, tatarlara intizam ve adalet, ilim ve maarifet vaat ediyurdı. Her şeye safvet ve samimiyetle baqan qırımtatar buña da inanmıştı. İnanaraq, tam bir buçuq asır sabır ettik. Bir buçuq asır edebiyatsız, ilimsiz, sanatsız, ticaretsiz ve siyasetsiz olaraq mahkümiyetler, mahrumiyetler içinde yaşadıq. 1905 senesi inqılâbı mahküm milletlerde bir qurtuluş ümüdi doğurmış ediyse de, bilahire bu inqılâbın doğurdığı hürriyetle beraber mahküm milletlerde uyanmış ümütler de qırıldı ve git-gide eski idare yeñiden hüküm sürmeye başladı.
Aceba, 1905 senesi inqılâp ve hürriyeti tatarın hayat-ı ictimaiyesine ait bir şey doğurdımı? Hayır, asla, o tatar içün ne bir mektep, ne bir medrese, ne bir ticariy ve ictimaiy müessese meydana ketiremedi. Yine cehaletler, yine mahkümiyetler, yine mahrumiyetler içinde qaldıq. Perişan, berbat olduq. Açılan mektepler qapatıldı, muallimler sürüldi, tatar harabiyete ve inqıraza mahküm edilmişti. Buña şu (Hansaraynı köstererek) harap ve perişan qalan tatar cenazesi canlı bir şahittir.
İşte, bunuñ içün edi ki, qırımtatar ta eki sene muqaddem inqılâp bayrağını qaldırmıştı. “Baña ilim, baña bilmek, baña oqumaq lâzım!” şiarını yükseltmişti. Tatarın bu inqılâbı gittikçe buyudı. Tatarın haqsızlığa qarşı isyan eden vicdanı küçük bir fırsat bulduqça feryadını yükseltiyurdı.
Vaqta ki, 27 fevral inqılâbı eski idareyi temelinden yıqup mahv etti. Bizler artıq Rusiyede nizam ve intizam kelecegini ümüt ettik, bekledik. Qırmızı bayraq altında tatar dahi: “Ben var olacağım, ben de yaşayacağım! Ben de yükselecegim, bütün milletlerle ben de beraber olacağım!”, dedi. Faqat, aylar, bir çoq aylar keçtigi halda, ne ilim ve maarifet, ne de sanat ve sanaat, ne de intizam ve adalet… Tatarın bekledigi şeylerden hiç biri doğmadı.
Vaqta ki, 27 fevral inqılâbı eski idareyi temelinden yıqup mahv etti. Bizler artıq Rusiyede nizam ve intizam kelecegini ümüt ettik, bekledik. Qırmızı bayraq altında tatar dahi: “Ben var olacağım, ben de yaşayacağım! Ben de yükselecegim, bütün milletlerle ben de beraber olacağım!”, dedi. Faqat, aylar, bir çoq aylar keçtigi halda, ne ilim ve maarifet, ne de sanat ve sanaat, ne de intizam ve adalet… Tatarın bekledigi şeylerden hiç biri doğmadı. Nizam ve intizam daha ziyade bozuldı. Emniyet-i umumiye daha ziyade ihlâl edildi. Doğan bir şey var ise, o da her tarafta bir hiçlik hem de qorqunç bir hiçliktir…
Merkezden iş beklerken, bütün nizamsızlıq, bütün qarışıqlıq oradan doğdu. Sabır ettik. Belki bir kün kelir, oradan bir şey doğar, deye bekledik. Faqat, bu bekleyişler boşa gitti, derken Merkezde anarşi baş kösterdi. Muvaqqat-ı Hükümet ortadan qaldırıldı. Umum memleket hükümetsiz, zabitasız, nizamsız ve intizamsız qaldı. O zaman, bizler:
– Tatar, sen işe tatar kibi baq! Merkezden iş bekleme! Merkezni artıq kendiñde yaşat!” (Alğışlar), dedik ve Qırımı anarşiden qurtarmaya qarar verdik. Cihan Muharebesiniñ qanlı, qara felâketlerinden emin qalmış Qırımı dahiliy muharebeden dahi saqlamaq içün, Qırımın, umum qırımlıların malını, canını, arzını, namusını saqlamaq, ihtilâllerin ögüni almaq içün bir Qırım İnqılâp Erkân-i Harp heyeti teşkili ile Oktâbr 30’da anarşiye qarşı resmen ilân-i harp ettik. Petrogradlar, Moskovalar top ateşleri altında yanarken, Merkeziyet ve hükümet yıqılırken, memleketin haman her vilâyetinde bütün manası ile anarşi hüküm sürerken, biz Qırımda çıqacaq ihtilâllerin ögüni aldıq. Qırımı ve qrımlıları muhafaza ettik. Anarşiye qarşı açtığımız bu muharebeden tam muzafferiyetle çıqmaq içün diger vatandaşlarımızı da davet ettik. Qatiyen eminiz ki, biz bu şanlı muharebeden şan ile, şerefle muzaffer olaraq çıqacağız. Muzafferiyetten soñra, şüphesiz, ğanaim-ı harbiye alacağız. Bu ğanaim umum qırımlıların olacaq. Zira, Qırım Qırımı saqlayanlarıñdır. Mahv olsun merkeziyet, yaşasun adem-i merkeziyet!.. (Büyük ve hararetli alğışlar).
Qırımtatar, Qırımı daha mükemmel, daha muntazam bir surette muhafaza etmek, kendi qanunını, kendi nizamını kendisi tertip etmek içün Qurultayını açmaya qarar verdi. Çünki Qurultay, o muqaddes heyet-i qanuniyedir ki, tatar ırqına asırlarca intizam ve adalet temin etmiştir. Yalıñız tatarlara degil, tatar ile beraber bütün milletlere, hatta bütün cihana bile saf ve temiz birer şaşaa-ı adalet serpmiştir.
Çünki Qurultaydır ki, eñ quvvetli hükümdarları bile kendi yasasınıñ ögünde hürmetle inqıyat ettirmiştir. Binaenaleyh, biz nizam ve intizamat-ı umumiyeyi temin etmek isteyursek, eski qanunları, yasaları, eski heyet-i qanuniyeleri, Qurultayları canlandırmaq, onların canlı esaslarından esas almaq, temel qurmaq iqtiza eder. İşte, baqıñız, Qurultay neçün açılıyur? Faqat tatar bunu yalıñız kendisi hüküm sürmek içün açmayur, belki Qırımda yaşayan bütün milletlerle beraber el ele, baş başa vererek, çalışmaq içün onu açıyur. Tatar milleti adildir. O, yalıñız kendisini tüşünenlerden, yalıñız kendi saadetini temine çalışanlardan degildir. Tatar başqa milletleri, hatta kendi omuzına bile almaya qarar verdi. Tatar müessese-i siyasiye qurbanı degildir… (Alğışlar). Tatar quvve-i ictimaiye aşqıdır.
Tatar, bütün işlerini Qurultay ile yapakelmiştir. Tatar, pek çoq fedakârlıqlar, pek büyük alicenaplıqlar yaptı. Buña onuñ parlaq ve şanlı tarihi şahittir. Tatar, hürdir, hürriyet ve cumhuriyeti sever, hürriyet ve cumhuriyete prestij eder. Tatar, kendi huquqını ne derece muqaddes tanırsa, digerlerin huquqını da o qadar taqdir eder. Tatar, hürriyet ve cumhuriyet oğruna bir zamanlarda Qırımın yalılarında yaşayan Ceneviz cumhuriyetini qurtarmaq içün kendi qan ve din qardaşları ile bile muharebe etmeden, qan dökmeden çekinmedi. Ve bu oğurda [… ti] kendi istiqlâliyetini bile feda etmiştir.
Tatar, bugünki yigirminci asırda dahi başqa milletleri o qadar sayıyur, onlarıñ huquqlarını o derece taqdir ediyur, onlara büyük hürmet besleyur. Eger o milletler işçi adamlar, becerikli halqlar ise, onlar ile beraber işleyecek, onlar ile beraber çalışacaq, onlar ile birlikte mesut olacaqtır. Tatar, Qırıma, qırımlılar arasına onlar ile beraber nur ve ziya serpecek. Onlar ile birlikte umumiy bir güzellik, umumiy mesut bir hayat yaşatacaqtır. (Alğışlar).
Millet!
Qırım yarımadasında türlü renklerde bir çoq zarif güller, şeb-boylar, zanbaqlar, lâleler vardır. Ve bu lâtif, ruh-nevaz ve çiçeklerin hepsiniñ kendilerine mahsus bir güzelligi, özlerine mahsus lâtif qoquları var. Bu güller, bu çiçekler Qırımda yaşayan milletler: tatar, rus, ermeni, yehudi, rum, nemse ve başqalarıdır.
Qırım yarımadasında türlü renklerde bir çoq zarif güller, şeb-boylar, zanbaqlar, lâleler vardır. Ve bu lâtif, ruh-nevaz ve çiçeklerin hepsiniñ kendilerine mahsus bir güzelligi, özlerine mahsus lâtif qoquları var. Bu güller, bu çiçekler Qırımda yaşayan milletler: tatar, rus, ermeni, yehudi, rum, nemse ve başqalarıdır. Qurultayın maqsadı – bunları bir yerde toplayup, hepsinden bir güzel ve nefis buket yapmaqtır. Güzel Qırım adasında haqiqiy, medeniy bir İsveçre tesis etmektir. Tatar Qurultayı yalıñız tatarları degil, asırlardan beri tatarlar ile beraber qardaşça yaşayakelmiş diger milletleri de tüşüniyür. Onları da işe davet ederek, onlar ile beraber qol qola verüp gidecektir. Tatar, bu işte bir amir degil, belki bir müteşebbis, yalıñız bir inisiyatörlik vazifesini icra edecektir.
Tatar milleti, kendisini tanımayan yaki tanıyup da onu başqa renklerde köstermek isteyenlerin dedigi kibi, hodbin (egoist) degildir. Bunu qırımtatarnıñ 3–4 yüz senelik saltanatı ve hakimiyeti köstermektedir. Tatar milleti her milletin huquqını tanımış, tanıyur ve tanıyacaqtır. Tatar Qurultayı tatarların emel ve maqsatları ile beraber, kendileriyle yan yana yaşayan Qırımdaki umum milletlerin de amalını yaşatacaqtır. Tatar Qurultayı diger milletleri de teşrik-i mesaiyeye davet edecektir. Yaşasun umum milletlerin emelini yaşatacaq Qurultay!..
Qırım yarımadasında türlü renklerde bir çoq zarif güller, şeb-boylar, zanbaqlar, lâleler vardır. Ve bu lâtif, ruh-nevaz ve çiçeklerin hepsiniñ kendilerine mahsus bir güzelligi, özlerine mahsus lâtif qoquları var.
İşte, 24 noyabrde açmasına qarar verdigimiz Milliy Qurultayı haqiqiy bir heyet-i teşriye yapabilmek ve bu heyetten neşet edecek qavanin-i ictimaiye ve siyasiyeniñ quvvet ve hükmüni yükseltmek içün, nizam içün Qırımda mükemmel bir adalet temin eylemek arzusı ile kendi ağuşında ilim-edebiyat, sanat ve ticaret esasları ile beraber Milliy Qurultayı da yaşatacaq olan milliy müzemizi küşat ettik. Yaşasun milliy müzemiz ve bu müessese-i milliye ve ilmiyeniñ üzerine de saye-i sübhaniyesinde asırlardan beri milyonlar ile milletleri toplamış olan tatarın muqaddes kök bayrağını rekz etmeye ant ettik. O bayraq ki, şimdiden soñra qaralarda, deñizlerde hatta semalara bile yükselecektir. Yaşasun kök bayraq. (Alğışlar, hararetli ve medid …).
