Ethem Feyzi. Millet. 1917.
Cihan muharebesini doğuran eki mühim amil tanırız ki, onlardan biri Avrupa kapitalizmi, digeri de imperyalizmidir.
Bu eki unsurdan evvelkisi kapitalı ile bir taraftan cemiyet-i beşeriyesi o ğaddar pancası içine alır. Hükmüne münqad eder… Diger taraftan yine kapitalları ile hükümet-i ricaline icra-yi nüfuz ederek, onlara imperyalizm fikrini telqin eder. Der ki: “Milliy sanayı himaye, prim iane usulları ile doğurdıñız, büyüttiñiz, şimdi mamülât memleketimizin ihtiyacından fazla yetişiyur. Milliy sanayın inkişaf ve teraqqisini durdurmaya kelmez. Şayet buña cesaret edilirse, memleketin iqtisadiy hayatında ögü alınmaz dehşetli bühranlar, felâketler biliriz. Buña yekâne çare mahrecler, müstemlekeler hazırlamaqtır”.
Kapitalistler tarafından irat edilen bu sözler hiç şüphe yoq ki, o milletin siyasiylerinde, diplomatlarında imperyalizm (yani yeñi qıtaları feth ve ilhaq etmek ve bu suretle mamülât memleketin fazlasını oralara göndermek bilmuqabele oralardan ehven fiyat ile iptidaiy mevat (işlenmemiş eşya ketirtmek) fikrini doğurur. Böylelikle militarizme yol açılır. Berriy, bahriy, havaiy quvvetler hazırlanır. Zira, bu alemde quvvetsiz, qudretsiz hiç bir şeye nail olmaq imkânı yoqtur. İmperializmin bundan başqa istinatgâhı da yoqtur.
Bu eki unsur yüzünden şimdiye qadar milyonlar ile masum insan qanı töküldi. Milyardlar ile zenginlikler cenk ile yeksan edildi. Türkleri ürperden, aqılları şaşırtan bugünki Cihan Muharebesi de yine bunuñ netice-i tabiiyesinden başqa bir şey olmadığını tezahür etti.
Osmanlınıñ küçülmemesine, ğayıp olmamasına zahir oldu. Çünki Rusiyeniñ Aqdeñize çıqmasından, Hindistanı istilâ etmesinden titreyurdı. Afganistana öteden beri naqden bile yardımda bulunıyurdı. Bu da yine Rusiye qorqusından müstemlekesine yaqınlaştırmamaq tehlükesinden qaviylerin ögüne çektigi sedlerden maada, başlarına umulmayan yerlerden belâlar çıqardı.
Bu hal İngiltere, Almanya, Fransa, Avstriya ve qısmen İtalya, cemâhir müttefiqa-ı Amerika, Japonya kibi sanayı muteraqqi memleketlerde körüleyur. Bu memleketler arasında da mamülât, quvvet ve qudret ve muharebe-i ihtiyac cihetiyle fırqalar vardır.
Meselâ, İngiltereniñ fabrika mamülâtı ile qudret-i bahriyesi inkâr olunamaz. Lâkin, mahrece kelince, diger devletler qadar ihtiyacı yoqtur. Çünki (İrlanda istisna edildigi halda 40 milyonı keçmeyen) Anglo-Sakson qavminiñ açıq közlüligi ve öteden beri bahriy bir devlet olması hasbiyle Asya, Afrika, Amerika, Avstralya qıtalarında 300 – 350 milyon nüfuslı eñ mahsuldar yerleri ve binaenaleyh, tam manası ile eñ zengin ülkeleri eline keçirmiş. Bunuñ ile beraber İngilizlerde imperyalizmine zail olmamış olmaz da. Ancaq, qayd edilecek bir noqta varsa, o da İngiliz diplomasisi, vaqtı ile ele keçirilen mezkür yerleri elden qaçırılmaması içün (Statu quo) politikasını taqibe qoyuldı. Şöyle ki, zayıfların tamamiyet mülkiyesine riayet olunması içün çalıştı.
Ezcümle, Osmanlınıñ küçülmemesine, ğayıp olmamasına zahir oldu. Çünki Rusiyeniñ Aqdeñize çıqmasından, Hindistanı istilâ etmesinden titreyurdı. Afganistana öteden beri naqden bile yardımda bulunıyurdı. Bu da yine Rusiye qorqusından müstemlekesine yaqınlaştırmamaq tehlükesinden qaviylerin ögüne çektigi sedlerden maada, başlarına umulmayan yerlerden belâlar çıqardı. 1904 senesi Rusiyeniñ başına çıqardığı Japon belâsı ve hal-hazırda Almanyanıñ başına çıqardığı Islav, Latin, Amerikan, Japon belâsı bu qabildendir.
Almanyanıñ fabrika mamülâtı soñ seneler nisbetsiz arttı. Kapitalizm quvvetlendi. Mamülâtınıñ fazlası qomşularından başqa, uzaq memleketler bazarlarına da yollandı. Reqabetinde ğalibiyet körüldi. Ve faqat, yine qanaat edilmedi. Serbest mahrecler, hususiy müstemlekeler de istendi. Bunuñ ile yalıñız oralara dahiliy mamülâtı serbest göndermek degil, belki oralardan sanayı dahiliyeye mevat-i iptidaiye kirmekle beraber oña yurdunda seneden seneye artan, taşan nufüse de bir mahal, mülkiy bir mahal hazırlamaq ihtiyacı hiss edildi. Bu fikre hızmet eden imperyalizm de arqa verecegi quvveti, berriy, bahriy, havaiy quvveti her añ yeñi-yeñi icatlar, ihtirailerle ikmale çalıştı. Her ihtimale qarşı hazırlandı.
Fransanıñ fabrika mamülâtı memleketin servet-i tabiiyesiniñ nuqsanlığından naşı lâyıq olan mertebeye erememiş. Bunuñ içün bir qaç qısım eşya istina edildigi halda – reqabete quvvet bulamamış. Evvelce elde ettigi mahreclerine, müstemlekelerine mal yollamaq ile iktifa etmiş ise de, imperyalizm fikrinden yine vazgeçmemiş. Henüz hatıralardan silinmeyen Fas vaqıası buña bir şahit-i adildir. Faqat, unutmayalım ki, bu vaqıa Fransız imperyalizminiñ öz küçüne müsteniden icra edilmemiştir. Belki İngiliz, İtalyan, Rus müşterek quvvetiniñ müzaheretiyle olmuştır.
Böyle olduğı halda Fransızlar yine Almanların tehdidinden ve bunuñ neticesiyle Fası Almanya mamülâtına serbest bıraqmaq ve fazla olaraq da öz müstemlekeleri qonğuran büyük bir parça kesip vermek mecburiyetinden azade qalamamışlardı.
Avstriyanıñ fabrikaları Almanya, İngiltere qadar olmasa da sanayı hal-i teraqqidedir, denilebilir. Şu halda kapitalizm burada da vardır. Kapitalizm olduğı yerde imperyalizmin de tabiiyetiyle doğduğını yuqarıda kördük. Ancaq, Avstriyadaki imperyalizmiñ dayandığı quvvetlerden biri ve eñ mühimi olan deñiz quvveti kâfi dereceye varamadığı içün, deñizlerin ötesinde mevqi tutamamış qara quvvetine ve bilhassa Almanyanıñ muzaheret ve muavenetine güvenerek Balqanlara, Osmanlı mülküne doğru istilâyı iqtisadiy ve siyasiy politikasını taqibe iqdam etmiş. İqdamından da eppeyce meyvalar toplamıştır.
Soñ seneler maliyesiniñ islâhına, sanayınıñ inkişafına, halqnıñ sefaletten qurtarılmasına çalışan İtalyada kapitalizm ile imperyalizmi doğurmış ve bu siyaseti meslek-i ittihaz eden devletler ahengine müvessemsiz olsa da – gitmiş, qoşulmış…
Müvessemsiz dedik, çünki İtalyada kapitalist grubundan ziyade proletariyat (amele) grubunıñ varlığını, çoqluğını körüyurız. Ekincisiniñ birinciden artıqlığını hatta nisbetsiz bile bölüyurız. Henüz çocuqlıq devrini muhafaza eden İtalyan kapitalistleri milliy sanayın inkişafı içün lâzım kelen kapitalı Paris, Londra, Berlin aqça bazarlarında arar, kezerken memleketten her sene işsizlik saiqası ile Avrupaya, Amerikaya, hatta Osmanlı diyarına bile sürü-sürü giden, çalışan işçiler zann ederiz, iddiamıza delil-i sarih olabilir.
Kapitalistler henüz büyümeden, müstaqil olmadan sanayı-ı milliye mamülâtı memlekete bile tamamı ile kifayet etmeden İtalyan imperyalizmi quvve-i bahriyesine güvenerek mahrec aramaq, bulmaq sevdasına düşmüş ediyse de, Habeşlilerin dayaqları İtalyan imperyalistlerin burunlarını qırmış, öglerini kesmiş edi.
Çoq keçmedi, dayağı unutan imperyalistlerine burunlarını qaldırdılar. İngiliz diplomatları tarafından deñizin öte tarafında hazırlanmış “makaron yemegi qoqusı” o burunlara çoq hoş keldi. Dayanamadılar, fırsattan istifade ederek gittiler, qaptılar.
İmperyalistlerin o mahut burnu, aynı bir “makaron yemegin qoqusını” daha yaqında qomşuları ve müttefiqları Avstriyada duydu.
Hırsı ile yemek içün bilâperva atıldı ise de burnuna fena halda doqunuldı. Acısından kerisi keriye alabildigine qaçaraq, “makaron ziyafetini” düşmanlarına öz mülkün de, Venedik yalıların da vermeye zavallı İtalyanları mecbur etti. Bu suretle evvelce yiyenenler de yine biçare İtalyanların burnundan keldi.
Cemâhir-i müttefiqa-i Amerikada servet-i madeniye ve türâbiyeniñ Avrupa kapitalı ile işlenmesi yüzünden büyük, pek büyük kapitalistler türemiş. Burası cumhuriyet – federatsiyalı cumhuriyet olduğı halda yine kapitalistlerin elinde bâzice olmuş qalmış.
Bu genç ve qudretli kapitalistler evleri Avrupa kapitalistleri kibi mahrec elde etmek içün dışarıya saldırmamışlar. Aceba, neçün? Çünki keniş, madenli, mahsullı ve faqat, az nüfuslı bir qıtada yaşıyurdılar. Bunuñ içün bunların hükümetten ve dolayısı ile quvve-i teşriyeden birinci talapları müsait qanunlar ile muhacir ve bilhassa işçi istemek oldu.
Muhacirler de, işçiler de keldiler. Birleştiler. Memleketin istihsal quvvetinde büyük bir rol oynadılar. Aynı zamanda memleket mamülât ve mahsulatınıñ da ehemmiyetli müstemlekeleri oldular.
Kapitalistler soñ yıllarda fabrika mamülâtı ile yer mahsulatını arttırdılar. Avrupa kibi burada da raddede mamülât ve mahsulatın fazlası körüldi. Mahrec istemeye başlandı. Bu suretle Yeñi Dünyada da imperyalizm fikri meydan aldı. Bu raddeki imperyalizmin istinat edecegi deñiz quvveti her sene arttırıla-arttırıla İngiltereden soñra birinci olmasa da, ekinci dereceye irişmiş. Mubareze ve çarpışabilecek hala kelmiştir.
Daha unutılacaq qadar bile olmamıştır! İspanyollar ile açtıqları qavğada, çarpışmada ğalip kelmişler. İspanyolları Amerikadan başqa Avstriyadan Filipin adalarından da qoğmuşlar , çıqarmışlardır.
Japon kapitalizmi henüz genç ve maliy quvveti az ise de, faaaliyeti Almanyanıñki kibidir. Japon kapitalistleriniñ soñ bir qaç sene içindeki ğayret ve faaliyeti diger memleketleriñkini kölgede bıraqacaq derecede olmuştır…
Aqsa-yı Şarqın semari nesli Japonyanıñ soñ çerik asırdan beri fabrikaları açılmış. Mamülâtı künden küne ziyadeligiyle yüz tutmuş. Böyleklelikle, kapitalizime yol açılmış…
Japon kapitalizmi henüz genç ve maliy quvveti az ise de, faaaliyeti Almanyanıñki kibidir. Japon kapitalistleriniñ soñ bir qaç sene içindeki ğayret ve faaliyeti diger memleketleriñkini kölgede bıraqacaq derecede olmuştır. Hazırdaki muharebeyi Aqsa-yı Şarqı temizlemekten ve orada nüfuz-ı iqtisadiyeyi yürütmekten başqa bir şeyi telâqqi etmeyen unsur – Japon kapitalistleridir. Tabiiydir ki, imperyalizm meslegine şovinizm fikrini bile qoşan Japon ricâl-i siyasiyesi öz kapitalistleriniñ fikirlerini musip bulacaqlardır. Nitekim, böyle olduğını da zaman isbat etmiştir.
Japon kapitalizmiyle imperyalizmi el ele vererek, meslek-i iqtisadiyelerini kerek Çinde ve kerek Mancurya ile Şarqiy Sibiryada Japon kapitalizmiyle imperyalizmi el ele vererek, iqtisadiy faaliyetlerini kerek Çinde ve kerek Mancurya ile Şarqiy Sibiryada keregi kibi icra etmiş ve orada sarsılmaz temeller atmıştır.
Rusiye imperyalist diplomatlarınıñ bu aña degin taqip edekeldikleri politika, diger devletleriñkinden daha sert ve daha qatiy edi. Fırsat bulduqta ilhaqtan başqa bir şey düşünmezlerdi. Devletin siyaseti kendisine alâmet, tuğra ittihaz ettigi qartal quşunıñ qapıp alma siyasetine pek beñzerdi. Bu da pek tabiiy edi
Rusiyeniñ bu büyük, keniş qıtanıñ dahiliy sanatları ilerilemeden, memleket-i ecnebiy mamülâtına mahrec olmaqtan qurtulmadan ve hele dahilde quvvetli, milliy kapitalistler belirmeden nasıl oluyur da burada da imperyalizm fikri meydan alıyur ve diger milletlerin yerlerinde yerleşmek içün boğazlara, körfezlere, deñizlere köz dikiliyur?
Vaqıada bu mülk de kenişligine köre, fabrikatiy hayatı teraqqi edip çocuqlıq devri keçmemiş. Öz quvvetli, milliy kapitalistleri yetişmemiş ise de, Avrupadan köçüp qısmen milliyleşenlerle öz kapitalistlerinden müteşekkül bir kapitalist grubunıñ varlığı körülir. Bu grubun Rusiye ricâl-i siyasiyesi üzerine icra-yı tesir ederek imperyalizm fikri doğuracağına şüphe etmeyiz. Zaten, şimdiye qadar Osmanlı, İran ve Çin ülkelerine doğru iqtisadiy, siyasiy hareketler, hücumler hep o tesiratın netice-i tabiiyesindendir.
Rusiye imperyalist diplomatlarınıñ bu aña degin taqip edekeldikleri politika, diger devletleriñkinden daha sert ve daha qatiy edi. Fırsat bulduqta ilhaqtan başqa bir şey düşünmezlerdi. Devletin siyaseti kendisine alâmet, tuğra ittihaz ettigi qartal quşunıñ qapıp alma siyasetine pek beñzerdi. Bu da pek tabiiy edi. Çünki bu siyaseti taqip eden imperyalist diplomatlar öz fabrika mamülâtınıñ açıq bazarlarda diger memleketler mamülâtına serbest raqibet edemeyeceklerini pek alâ aqılları kesiyurdı. Bunuñ içün öz mamülâtınıñ gidecegi yer raqibetsiz olmalı edi. Buña da ilhaqtan, inhisardan başqa bir şey para etmezdi. Buhara, Hiva hanlıqlarınıñ ilhaqi, Şimaliy İrannıñ inhisarı bu qabildendir ki, buralarda Rusiye kapitalistleri işten el çekecek kibi raqipler körmezler.
Dahiliy mamülâtı içün mahrece pek az ihtiyacı olan ve zaten öz memleketi başqalarına baştan başa bir mahrec, bir bazar sayılan qoca Rusiyeye haricde bazar aramaq içün harp açmaq, qan tökmek ne qadar boş bir fikir, ne derece vahim bir siyasettir.
Eyice düşünecek olursaq, Rusiye ricâl-i siyasiyesi şimdiye qadar ettigi qavğaları, töktügi qanları hiç yerinde etmemiş, tökmemiştir. Milliy, vataniy menfaattan ziyade diniy, ırqıy duyğuya qapılmış, hatta öz ırqından olmayanları bile özüniñki hesap etmiş, bu oğurda nice insanlar telef etmiş, nice servetler mahv etmiştir.
Rusiye imperyalist diplomatları eyice düşünmiş olsa ediler, bugünki Cihan Muharebesine qarışmazlar, milleti ateşe atmazlardı. Çünki o qadar menfaatdar degil ediler. Asıl menfaatdar olanlar başqaları edi ki, bunlardan yarınki nüshamızda bahs edecegiz…
Muharebelere, felâketlere sebep olan, cemiyet-i beşeriyeyi alt-üst eden alqanlara bu yayan amellerin, kapitalistlerle imperyalistler olduqlarını buraya qadar olan izahtan añladıq. Şimdi de bugünki müsibet ve felâketle hangi memleket kapitalistleriyle imperyalistleri sebebiyet verdiklerini dilleriyle isbata çalışacağız.
Muharebeniñ iptidasına kelinceye qadar alem-i iqtisat ve siyasette tefavvuq iddiasında bulunan eki memleket, eki büyük muteraqqi memleket kapitalistleriyle imperyalistleri bulunıyurdılar ki, onlardan biri İngiltere, digeri de Almanya kapitalistleriyle imperyalistleriydi. Menfaatları yekdigerine zıt olan ve her an biri-biriniñ mahvına fırsat arayan bu unsurların qarşılıqlı vaziyetlerini de zikr etmeyi – meseleniñ sarih bir surette añlaşılması içün münasip körüyurız.
Epeyce senelerden beri quvvet ve qudret istihsal edekelen İngiliz kapitalistleriyle siyaset ve diplomasi de yed-i tula sahibi olmuş, yetişmiş İngiliz imperyalistleri yuqarıda da muhtasaran yazıldığı vechle, cihan iqtisat ve siyasetinde eñ mühim mevqi tutaraq, eñ mühim rolü oynayakelmişler. Başqaları yüzünden ateşe kirmemek içün “yalñızlıq” tehlüke-i melhuz olduğı, hisedildigi zamanlar “itilâf” politikasını emin bir siyaset bilmişler, tedâfüi bir vaziyet almışlardı.
Aldıqları tedâfüi vaziyette raqiplerine ve bilhassa Alman raqiplerine qarşı qullandıqları siyaset cidden, mahirane edi. Berlin – Bağdat yolu ile Hindistana doğru yollanan, aqqan Cerman aqıntısını durdurmaq öyle qolay bir şey degil edi. Buña qarşı pek mahirane, pek devir-i endişane bir politika qullanmaq lâzım kelirdi. Onuñ içün İngiliz imperyalist diplomatları o mühlik aqıntınıñ ögüne büyük bir set, bir Islav sedi yapmaq quruntısını qurmış, teşebbüs etmiş edi.
Teşebbüs semeresiz qalmamış, sed-i mahküm surette yapılmış, bitmişti.
O sedi devirmek, yıqmaq Alman kapitalistleriyle imperyalistlerin eñ büyük emeli, eñ şiddetli dilegi edi. Hatta deyebiliriz ki, bu, onlar içün bir hayat-memat meselesi edi. Binaenaleyh, bu sed başında er-genç bir qavğa çıqacaq ve bütün cihana yayılacaq, gidecek edi. Nitekim de öyle oldu.
İngiliz imperyalist diplomatları diger müttefiqleri vekilleriyle bu bapta aqd ettikleri içtimailer de, konferanslarda haqiqiy ğalibiyete qadar, yani Alman militarizmini kökünden söküp atıncaya qadar muharebeyi devam ettirmek şiarını ortaya sürüyurlar ve bunuñ lüzumını bir çoq delilleriyle isbata çalışıyurlar. Onlar bu şiarı, her şeyden ziyade öz milliy menfaatları içün canlattırmaq, yaşatmaq isteyurlar…
Şimdi, esas itibarı ile qavğa eden, menfaatı içün can ve mal telif eden, emeline, tevaffuq-i iqtisadiy ve siyasiyesine muvaffaq olmaq içün daha nice qurbanlar vermeye, nice servetler yoq etmeye hazır olan o İngiliz ve Alman kapitalist ve imperyalistleri içün şimdi qolay-qolay sulh etmek mümkünmidir? Elbette, hayır. Bu eki qudretli millet arasında öteden beri yalıñız iqtisadiy, siyasiy raqibetler mevcut eken, bugün muharebe sebebiyle buña bir de milliy adavetler ilâve edildi. Yekdigeriniñ mahvına qadar gidilmeye qarar verildi.
İngiliz imperyalist diplomatları diger müttefiqleri vekilleriyle bu bapta aqd ettikleri içtimailer de, konferanslarda haqiqiy ğalibiyete qadar, yani Alman militarizmini kökünden söküp atıncaya qadar muharebeyi devam ettirmek şiarını ortaya sürüyurlar ve bunuñ lüzumını bir çoq delilleriyle isbata çalışıyurlar. Onlar bu şiarı, her şeyden ziyade öz milliy menfaatları içün canlattırmaq, yaşatmaq isteyurlar. Eger o şeyler canlanmayacaq, yaşamayacaq olursa, İngilizlerin deñizler hakimiyetinde umum cihan siyasetinde oynayakeldigi mühim rolleri tabiatı ile nihayete ermiş, o şanlı maziler, o muqaddes emeller bir daha dirilmemek üzere kömülmiş olacaqlardır.
Alman imperyalist diplomatları İngilizlerin mezkür şiarını eñ açıq bir surette añladıqlarından, buña qarşı aqılane, mübtesirane bir siyaset taqip edecekleri tabiiydir.
Ezcümle, şimdiye qadar harita-ı aleminden sildikleri o ufaq-tefek devletleri, saf-ı harptan bütün bütüne çıqarmaq üzere bulundığı o heybetli, haşmetli devletleri hayat-ı siyasiye ve iqtisadiyeden mahrum etmeye çalışacaqlar ve bu suretle onlara müsait bir zamanda münasip bir tariq-i musalaha hazırlayacaq. Taqdim edeceklerdir. O müsait zaman artıq kelmiş, yaqlaşmıştır. Memleketleri düşman eline keçmekle yersiz, yurtsız qalan, bozğunlıq zahmetleri, sürgünlik meşaqatları çekerek canından bezen küçük milletlerle yekdigerini taqip eden hezimetler, mahrumiyetler yüzünden siyasiy inqılâplar doğuran, yesler , nedametler izhar eden büyük milletlerin yekâne arzuları sulh ve silâhtan başqa bir şey olamaz.
Buña muharebeden her eki taraf milletlerin de salip olduqlarını edilen resmiy tekliflerden istinbat ettik. Bu arzular, bu dilekler milletlerin öz arzuları, öz dilekleridir.
İradelerini, quvvetlerini kendi ellerine alan milletler, o sedi yıqamasalar da üstünden aşacaqlar, arzularını, dileklerini yaşatacaqtırdır. Artıq pıçaq kimge dayandı.
