E. Feyzi. Millet. 1918
Dün işançlı yerden aldığımız habere köre, Milliy İdarede tensiqat icrasına teşebbüs edilmiş. Bu hal, bazı arqadaşların keçinişine ağır tesirler yapacaq. Oña şüphe yoq. Faqat, Milliy İdare ile millete de büyük faydalar ketirecek. Buña da şek yoq.
Milliy İdare büdcesinde ehemmiyetli bir tasarruf (economie) hasıl edecek kadro haricinde qalanlar da milletin asıl muhtac olduğı işlere kirişecekler. Ezcümle, bir taraftan halqnıñ dinyeviy, uhreviy saadetine sebep olan ilmiy, neşr ve taammüm etmek içün qudsiyetli muallimlik vazifesini deruhde edecektir. Diger taraftan da onuñ iqtisadiy, içtimaiy teşkilâtında şerefli rehberlik rolüni üstlerine alacaqlar.
İşte, o vaqıt ilmiy, iqtisadiy, içtimaiy inkişafa doğru ciddiy adımlar atılacaq. Emele, ğayeye bir añ evvel erişilmeye, qavuşulmaya çalışılacaq.
Memuriyet, milliy bir hızmet ise de, semere-i hasıl etmek cihetiyle ilmiy, iqtisadiy, içtimaiy hızmetten pek keride qalır. Ne şahsa ehemmiyetli bir qıymet ve şeref bahış eder, ne de millete. Onuñ içün deyebiliriz ki, her hangi milletin gençleri ki, memuriyet peşinde dolaşmış, oña köz dikmiştir. O millet de layıq-i vechle bir inkişaf körülememiştir. Bu hususiy Avrupanıñ eñ muteraqqiy milletlerinde bile körüriz. Ferzan, Fransız gençleri heman umumiyetle devlet mehanizmini köçürmek içün hazırlanırlar. Anglo-Sakson ve ahiren Alman gençleri ise şahsiy teşebbüsi kendilerine sanat edinmeye çalışır, bundan dolayı birinciyle, tabiyet ve adaletiyle kerilemişler. Ekincilerle üçünciler ise teşebbüs ve faaliyetiyle ilerilemişlerdir.
Aynı halı biz, Rus ve Osmanlı gençlerinde de kördük, keldirk. Bu milletlerin gençleri memuriyeti, hakimiyeti ahsas eder bir şeref olduğına qanaat ketirmişler, deyim. Lâkin, bunda pek ziyade aldandıqlarını zaman onlara köstermiş, añlatmıştır. Rus münevver tabaqasınıñ bu muharebe ve ihtilâl zamanlarında çektikleri sıqıntılar zikre şayandır. Memuriyetlerinden aldıqları mahdut maaşları ile ne ailelerini doyurmağa, ne de evlâdını oqutmağa qadar olmadıqlarını kördüler. Dostlarımızdan muhterem bir Rus münevveri bize yana-yaqıla derdini añlattığı bir sırada ilâve olaraq demişti ki: “Şeherimizde yeñi açılan darülfünunda ne bizden arzu edildigi qadar talebe ve talebe var, ne de sizden büyük bir ekseriyeti Yehudiler teşkil edeyurız ki, eşittigime köre, yüzde doqsan eki nisbetinde emişler. Bunuñ sebebi size ayan-beyan belli”.
Bu sebep bize belli olduğı kibi, bütün gençlerimize de bellidir, sanırız. Hatta qartlarımıza bile. Çünki bugün aile keçindirmek, evlât terbiye etmek pek büyük masraflara qapu açıyur. Bunu ise bir memur (чиновник) maaşı qabil degil, qarşılayamaz. Onu qarşılar, qarşılarsa, ancaq bugünki ticareti kendilerine itiyat edinenler qarşılayabilir.
Osmanlı elinde öteden beri memurlığa, paşalığa hesapsız, ölçesiz bir iştiyaq vardır. Esnaflığa, tuccarlığa hiç ehemmiyet verilmezdi. Belki, o işlere haqaretle baqılırdı. Bize eki yüz quruş ile olsun bir qaleme yerleşmeye Türk gençleri, sıqıntılar çekseler de, kendilerine büyük bir şeref bilirlerdi. Böylelikle vaqıtlarını işsizlik, semeresizlik ile keçirirler, giderlerdi. Bu haqiqaten içtimaiy bir hastalıq edi. Bunuñ ögüni almaq lâzım kelir edi. Lâikin, o istibdat zıncırları qırılmadan, o mutlaqiyet bağları qoparılmadan, bu mümkün olamazdı. Evet, Sultan Hamidin hal’ından soñra beklenilen tensiqat yapılmadı. Memuriyet meselesi mümkün mertebe cereyan-i tabiyesini aldı. Semeresiz vaqıt keçiren gençler de semereli işlere sevq edildi.
Arz ettigimiz bu hallar, Milliy İdare quruldığı zaman, sariy bir hastalıq kibi, bizde de körüldi.
Gençlerimiz ilmiy, iqtisadiy işlerini terk ederek, Milliy İdare başına kelmeyi ve bunuñ ile millete hızmet etmeyi kendilerine bir şeref bildiler. Lâkin, evvelce sıñırını keçti. Bunuñ çaresine baqmaq çoqtan lâzım edi. Nasıl ise, şimdiye qadar baqılamadı. Bugün işte onuñ çaresine tevessül ediliyur. Bu teşebbüsi biz bütün samimiyetimizle selâmlarız. Ve ümüt ederiz ki, muhterem gençlerimiz buradan çekilir-çekilmez, ilmiy, iqtisadiy müesseselerimiz başında isbat-i vücut ederler de, dedigimiz kibi, milletin asıl ihtiyacını defa hızmet ederler.
