Ethem Feyzi. Millet. 1918.
Dün, bize kelen, yetişen telegraf haberleri arasında bizce eñ mühimi – Ukrayina ihtilâl ve inqılâbını haber verenlerdi. O işançlı haberlerden añlaşılaşıyurdı ki, Ukrayinada da qıyamet qopmuş, monarhiya orada da yuqarıdan aşağı yuvarlanmış. Yalıñız yuvarlanmaq ile qalsa edi, şükür edilirdi. Zindanlara, bastırıqlara tıqıldıqları da ilâve ediliyur.
Biz, bu hadiseleri pek tabiy bulduq. Keçen sene vücudı tepeden tırnağa qadar zeherlenen, […] Ukrayina, Brest-Litovsk muahedesinden soñra Alman doktorlarınıñ ettikleri tedaviler, yardımlar ile yaralarını qapatmış edi. Faqat, bu tedavi, bu qapatma temelli degil, üstünden edi. Asıl mikrob yuvası mahv edilmemiş. O aşağıda saqlı qalmış edi. Alman doktorlarınıñ yardımı azalup, vücut zayıf tüştükçe o orada işleyur, quvveti arttırıyurdı.
Vaqta ki, doktorların yardımları büs-bütün kesildi. O yaralar bütün şiddetleriyle keri teptiler. İçeride saqlanan, qalan mikroblar da olunca quvvetleriyle artıq açıqtan açığa işlemeye başladılar. Vücudı tamamen hasta ederek, hükümlerini sürdüler, tileklerine qavuştılar.
Malüm ya, Ukrayina monarhiyası diger bir monarhiyaya arqa vermiş edi. O da tabiy, Almanya edi. Onuñ yardımı ile, evet ancaq onuñ yardımı ile quvvet bulacaq, yaşayacaq edi. Lâkin, ahval degişti. Arqa verilen monarhiya yıqıldı. Bundan soñra oña arqa verecek bir başqa monarhiya lâzım edi. Çünki onsuz yaşayamazdı. Onuñ içün Ukrayina tabiyetiyle itilâfcılara ümüt bağlayup, onların bir añ evvel yetişmelerini közleyurdı. Faqat, ihtilâlcılar, halq cumhuriyeti tarafdarları da, öteden beri qorqtuqları, ürktükleri Alman quvvetiniñ kendilerine qarşı çıqmayacaqlarını yaqinen añlayınca: “Zaman bu zamandır. Fırsatı qaçırmayalım!” feryadı ile ihtilâl bayrağını qaldırdılar, ileri attıldılar. İşte bu suretle Ukrayinada Halq Cumhuriyeti quruldı, bu cumhuriyeti quranlar tabiy bolşevikler degil, mustaqil sosyalist fırqalarıdır. Onların da mevq-i iqtidarda ne qadar qalacaqlarını şimdiden kestürüp söylemek mevsimsizdir, sanırız.
İnqılâbın yurdumıza keçmesi ihtimaline kelince, biz qavviy bir itiqatle deriz ki, bu er-keç buraya da kelecek, yetişecektir. Bugün burada mevq-i iqtidara keçen Solomon Qırım cenapları kabinesi zannımıza köre, eki mühim quvvete dayanaraq, memleketin muqadderatını eline almıştı. Bu quvvetlerden biri göñülli fırqaları, digeri de cenüpten kelecek ve umum bolşevizme qarşı gidecek, deye zann edilen itilâf devletlerin quvvetleri edi.
Umumiy inqılâptan ve hele qomşumız Ukrayina inqılâptan soñra bu quvvetlere itimat edenlerin itimatları zayıfladığı duyulıyur. Bu da göñülli fırqalarına itilâf devletleri tarafından edilecek yardıma eyice qanaat ketirilmemesidir. Memleketlerinde aynı ihtilâfın varlığını haber alan bile itilâf devletleri askerleri buradaki ihtilâlcılara ne kibi bir duyğu ile silâh qullanacaqlarını başımıza sığdıramayurız. Ancaq, İngiliz, Fransız diplomatlarınıñ şimdiye qadar qullandıqları siyasetle buraya çıqarılacaqlar. Asyanıñ mazlum Hintlileri, Avustralyanıñ muti yerlileri, Afrikanıñ mağdur cezairli, faslı, senegallı, …ları olacaqtır, sanırız. Amma, vatannıñ öz oğulları buraya gönderilmeyecektir. Diplomatların bundaki hükümet ve felsefeleri bize de qapalı degildir. Her ne olsa da, merkezler ihtilâl yatağı olduqtan soñra, nasıl quvvet gönderilirse gönderilsün netice yine istedikleriniñ aksine çıqacaqtır. Zaten, bundan böyle buralara gönderileceklerin merkezlerden alacaqları emirleri, evvelki emirler olmayacaqtır. Bilakis, onlara taban tabana zıt olacaqtır.
Evvelki ihtilâli yatıştırmaq, onuñ yerine monarhiya qurmaq içün ise şimdikiler, şüphesiz monarhiya fikrini bastırmaq, demokrasi fikrini yaşatmaq olacaqtır. Zira, keçende yazdığımız kibi, ğaliplerin memleketleri de demokratlar eline keçmiş ve keçmekte bulunmıştır.
Diqqat edilecektir ki, Fransada daha keçen iyül içinde sosyalist fırqasınıñ qararı ve qatiy teklifi, Rusiye bolşevikleriniñ muvaffaqiyeti olmaqsızın Rusiye muqadderatına doqunılmalıdır, meyilinde edi. Bu teklif, doğrudan doğruya Vilson cenapları bolşeviklere qarşı olan teklifine qarşı edi ki, daha vaqıt Ğarp demokrasisi sesini yükseletmiş edi, şimdi ise hal bütün-bütün başqa.
Binaenaleyh, Ukrayina ihtimal ve inqılâbınıñ yurdumıza keçmesi ihtimalı pek yaqındır. Bu ihtimale qarşı alacağımız vaziyet, tuttuğımız bitaraflıq vaziyeti olmalıdır. Başqa hiç bir salim vaziyet yoqtur. Yurdun inqılâplarında qabarmağa başlayan qara bulutlar mevq-i iqtidara keçenleri qorqutacaq ve soñra bize: “Bu işi sizsiz yapamayacağız. Siz de keliñiz beraber çalışalım”, deyecekler. Ve bizi tehlükeye doğru yine çekmek isteyeceklerdir. Selâmeti istersek, bitaraf vaziyetimizi degiştirmemeye çalışmalıyız.
